در دنیای امروز شهرها مهم‌ترین مرکز اجتماعات بشری هستند و محور زندگی انسان قرار گرفته‌اند. افزایش روزافزون جمعیت سبب توسعه‌ی شهرسازی شده و حکومت‌ها برای ساماندهی وضعیت زندگی انسان‌های شهرنشین قوانین شهرسازی را بنا می‌نهند. شهرسازی مجموعه‌ی تدابیر و روش‌هایی است که توسط کارشناسان امور شهری به کار گرفته می‌شود تا بر اساس آن شهرها بهتر ساخته و اداره شوند. با توجه به این تعریف قوانین شهرسازی به مجموعه‌ای از قانون‌ها گفته می‌شود که با آن‌ها بتوان شهرها را به بهترین شکل ممکن مدیریت کرد و برای آن‌ها برنامه‌ریزی نمود. یکی از مهم‌ترین موضوعات در شهرسازی مدیریت اراضی و املاک است. در این مقاله قصد داریم به طور خلاصه به برخی از قوانین مهم در این زمینه اشاره کنیم.

قوانین مربوط به فضای سبز در قوانین شهرسازی

اهمیت فضاهای سبز در معماری شهری بر هیچ‌کس پوشیده نیست. متخصصان شهری به همان اندازه که به طراحی اتوبان‌ها و برج‌ها توجه دارند، به فضای سبز و توزیع مناسب آن در فضای شهری اهمیت می‌دهند. فضاهای سبز شهری به سه دسته تقسیم می‌شوند: فضای سبز عمومی که برای استفاده‌ی تمام مردم است؛ مانند پارک‌ها و جنگل‌ها، فضای سبز نیمه عمومی که برای استفاده سازمان و ارگان‌های دولتی، بیمارستانی و… تعریف شده است و فضای سبز خیابانی که به پوشش گیاهی سطح خیابان‌ها و بلوارها و حاشیه‌ی اتوبان‌ها اختصاص دارد. براساس بند ۱ ماده ۱۴ مقررات مربوط به فضای سبز و پارک‌ها تنها برخی از مجتمع‌ها و مراکز با کاربری‌های معین اجازه دارند در محدوده‌ی فضای سبز تعریف شوند.

این کاربری‌ها عبارتند از: کتابخانه و کتاب‌فروشی، مکان‌های فرهنگی و اجتماعی، رستوران و چاپخانه و موارد مشابه، ساختمان اداری و نگهبانی پارک، گل‌خانه، ساختمان تأسیسات و تجهیزات فنی، موزه، نمایشگاه، مسجد، سرویس‌های بهداشتی، فضاهای تفریحی کودکان، فضاهای ورزشی تئاتر و سینمای کودکان و آتلیه‌های هنری. همچنین بر اساس ماده ۱۷ همین قانون، پارکینگ‌هایی که در نواحی اطراف پارک‌ها وجود دارند، تنها می‌توانند از سوی کاربران این مراکز مورد استفاده قرار گیرند. ماده ۱۸ همین قانون نیز احداث هرگونه حصار یا دیوار به دور فضاهای سبز عمومی را ممنوع می‌داند.

مقررات مربوط به سیما و منظر شهری در قوانین شهرسازی

شورای عالی شهرسازی و معماری ایران در سال ۸۷ قانونی را با محوریت بهسازی و پاکسازی نماها و جداره‌های شهری و همچنین ساماندهی معابر و پیاده‌روها تصویب نمود که در آن بر ضرورت ساماندهی به منظر شهری تأکید شده است. بر اساس این قانون منظر شهری عبارت است از کلیه‌ی عناصر طبیعی یا مصنوعی مانند ساختمان‌ها، پوشش‌های گیاهی و مبلمان شهری که از عرصه‌های عمومی مانند خیابان‌ها، میادین و مکان‌های عمومی برای همه‌ی افراد قابل مشاهده هستند.

بند ۱ از ماده ۳ این قانون بر انتخاب درست مصالح ساختمانی تأکید دارد و آن دسته از مصالح را برای عملیات ساختمانی مجاز می‌داند که موجب آلودگی محیط‌زیست نشوند. همچنین در قسمت دیگری از این ماده آمده است که کلیه‌ی تابلوهای مربوط به فعالیت‌های شهری مانند درمانگاه‌ها، مراکز فرهنگی، مراکز تجاری، ارگان‌ها و… باید بصورت هماهنگ(از نظر فرم، طرح و محل نصب) برای صنوف مختلف تهیه شود. بر اساس این قانون از آنجایی که نبش‌ها، دروازه‌ها و نمای ساختمان‌های واقع شده در این نقاط اهمیت بیشتری نسبت به سایر مکان‌ها دارد، معماری آن‌ها باید به تأیید کمیته‌ای شامل متخصصان تحت عنوان کمیته‌ی ارتقای کیفی سیما و منظر شهری برسد. این قانون تصویب نموده که پیش‌آمدگی بدنه‌ی ساختمان‌ها مانند بالکن، تراس و… در فضاهای شهری ممنوع است و ساختن فضاهای نیمه‌باز با عقب‌نشینی دیوارهای خارجی در محدوده‌ی زمین انجام می‌شود. تصویب این قانون در راستای تکمیل قوانین شهرسازی و با هدف احیای فرهنگ معماری و شهرسازی غنی گذشته کشور و ممانعت از ناهماهنگی‌های دیداری و کارکردی در فضاها و فعالیت‌های شهری انجام گرفته است.

قوانین مربوط به صدور گواهی‌های ساختمانی در قوانین شهرسازی

بنابر پیشنهاد سازمان امور اداری و استخدامی کشور، شورای عالی اداری در سال ۷۱ قانونی را تصویب نمود که بر اساس آن صدور گواهی‌های ساختمانی مانند پروانه‌ی ساخت، گواهی پایان کار ساختمان و گواهی مربوط به عدم تخلف در شهرداری‌های سراسر کشور انجام می‌گردد. بر اساس این قانون، شهرداری‌ها مکلف هستند حداکثر هفت روز پس از ثبت درخواست متقاضیان برای پروانه‌ی ساخت و دریافت مدارک لازم، از محل ملک موردنظر بازدید به عمل آورده و پس از تکمیل گزارش‌های مربوطه وضعیت آن را مشخص نمایند. بر اساس این قانون زمان مورد نیاز برای رسیدگی به گواهی عدم تخلف و پایان کار دو روز تعیین شده است که در این مدت باید گواهی‌های مربوطه صادر شوند؛ در غیر اینصورت شهرداری موظف است علت عدم صدور گواهی را به صورت کتبی به متقاضی اعلام نماید.

همچنین در این قانون آمده که کلیه‌ی دستگاه‌های دولتی موظف هستند طرح‌ها و پروژه‌های عمرانی خود را در پایان هر سال به شهرداری‌ها در قالب گزارش‌هایی اعلام کنند تا در نقشه‌های شهری منعکس شود. بر اساس این قانون که جزو مهم‌ترین قوانین شهرسازی محسوب می‌شود، نقشه‌های شهری باید در ابتدای هر سال بروز شوند و وضعیت تقسیمات شهری به صورت دقیق در آن‌ها مشخص گردد.